Stanisław zwany Ligęza (Ligęzic, Gorzycki) z Gorzyc i Przecławia h. Półkozic (zm. 1497), właściciel ziemski.
Był synem kaszt. małogoskiego Stanisława Ligęzy z Gorzyc i Przecławia (zob.) i Pachny. Jego bratem stryjecznym był kaszt. biecki Jan z Bobrku (zob.).
Pierwsze wzmianki źródłowe o S-ie dotyczą jego małżeństwa z Magdaleną, córką miecznika i żupnika krakowskiego Mikołaja Serafina (zob.). W październiku 1449 skwitował S. teścia z posagu w wysokości 1 tys. grzywien, otrzymawszy wcześniej gwarancje kaszt. krakowskiego Jana z Czyżowa. że w najbliższym czasie posag ten zostanie wypłacony. W rzeczywistości Serafin, mający ogromne kłopoty finansowe, nie był w stanie wypłacić sumy. którą w r. 1450 zabezpieczył na dochodach wójtostwa w Soli w ziemi przemyskiej. Nie mając potrzebnej gotówki, Serafin darował S-owi w r. 1456 otrzymany od króla Władysława Warneńczyka w dziedziczne posiadanie (1440) zamek Barwałd z przyległymi wsiami. S. nigdy jednak nie objął tego klucza, gdyż od r. 1443 zamek znajdował się w zastawie u Skrzyńskich. Jeszcze w r. 1475 dochodził S. swoich praw, wytaczając ówczesnemu tenutariuszowi Barwałdu Janowi Smolikowi proces, który ostatecznie miał być rozpatrzony przez króla Kazimierza Jagiellończyka. Wyrok był zapewne niekorzystny dla S-a, gdyż w l.n. klucz ten posiadali Komorowscy. W r. 1456 przejął S. po teściu wójtostwo w m. Sól, na którym t.r. król zapisał mu 1300 grzywien (wójtostwo pozostawało w rękach Ligęzów do r. 1517).
W r. 1458 zmarł bezpotomnie kaszt. biecki Jan z Bobrku pozostawiając spory, choć zadłużony majątek ziemski: zamek Bobrek, m. Chrzanów, wsie: Bobrowniki, Gromiec, Gorzów, Chełmek, Libiąż Mały i Duży, Psary, Niegłowice oraz Jurków, Parkoszyce i Woźniki. Majątek ten odziedziczyły siostry Jana: Dorota, żona Fredry z Pleszowic, Małgorzata, oraz Elżbieta, żona Piotra Bielczowskiego. Na mocy testamentu Jana z Bobrku trzecia część jego majątku przypadła S-owi. W ciągu następnych jedenastu lat, w wyniku transakcji majątkowych i procesów sądowych, zdołał on skupić całość tych dóbr w swoich rękach. W okresie przejmowania dóbr bobrkowsko-chrzanowskich S. potrzebując gotówki sprzedał w r. 1461 wójtostwo w Przecławiu Jakubowi Krawcowi za 60 grzywien. W r. 1464 sprzedał Janowi Podgrodzkiemu wieś Niegłowice za 600 grzywien, ale transakcja ta nie została zrealizowana (ostatecznie wieś przeszła w r. 1476 w ręce Klemensa Turskiego z Gnojnika). W r. 1463 zawarł S. ugodę z Janem Niewiarowskim, na mocy której ustąpił ze wsi Niegowić, Świdówka i Zborczyce (pozyskanych wcześniej przez ojca), na których posiadał prawa szacowane na 400 grzywien; w zamian uzyskał dom w Krakowie, położony między klasztorem św. Andrzeja i domem Kmitów. Za 700 grzywien sprzedał w r. 1467 wieś Odunów Henrykowi z Mikołajowa, z prawem odkupu w ciągu 10 lat; po otrzymaniu 500 grzywien Henryk został zastawnym posesorem tej wsi (za 200 grzywien). S. toczył ze Stanisławem Pogórskim długi proces o granice między Chrzanowem a Kościelcem, m.in. t.r. został pozwany o zagarnięcie części Kościelca i o szkody w wysokości 300 grzywien. W l. siedemdziesiątych posiadał S. na tym terenie przejściowo wieś Bolęcin, a w r. 1480 ostatecznie oddalił roszczenia Doroty, wdowy po Stanisławie Bączku z Brzyścia, do wsi Psary. W r. 1469 Pogórski, wówczas tenutariusz będziński, główny konkurent do przejęcia klucza bobrkowsko-chrzanowskiego, ustąpił na rzecz S-a ze wszystkich swoich praw i sum zapisanych na tymże kluczu.
W r. 1460, po śmierci ojca, odziedziczył S. cały jego majątek ziemski, liczący ok. 25 wsi, położonych w powiatach: proszowickim, wiślickim i pilzneńskim. W l.n. znacznie rozbudował to dziedzictwo. Klucz gorzkowski powiększył o Skorczów i Ryki, które w r. 1476 kupił od Spytka z Melsztyna za 1 tys. grzywien. Klucz gorzycki powiększył o zakupione wsie Czyżów i Otfinów oraz nowo lokowaną wieś Radogoszcz. Najbardziej rozbudował jednak posiadłości nad Wisłoką w pow. pilzneńskim. Przed r. 1466 pozyskał Kozłów, Pustynię i Kędzierz, zaś w kolejnym dziesięcioleciu Męciszów, Pustków i Brzeźnicę. Posiadał tutaj także wsie Klęczany, Wolicę, Bobrową, Rudę i Łąki. Przynajmniej dwie ostatnie powstały w wyniku prowadzonej przez S-a intensywnej akcji kolonizacyjnej terenów leśnych położonych na wschód od Przecławia. Świadectwem tego procesu jest przywilej z r. 1477, w którym S. pozwolił założyć na surowym korzeniu wieś Partynia (lokacja nieudana) w okolicach lokowanego w XVI w. m. Radomyśl. Przejściowo posiadał także Kiełków, Goleszów i folwark Gruszów, które w r. 1471 kupił (z prawem odkupu) za 100 fl. węgierskich i 400 grzywien od kaszt. wiślickiego Jana Feliksa Tarnowskiego. S., podobnie jak ojciec, nie wykazywał aktywności politycznej. Mimo to jego pozycja społeczna była wysoka. Utrzymywał kontakty z przedstawicielami małopolskiej elity możnowładczej (zwłaszcza z Leliwitami Tarnowskimi), a jego majątek należał do największych w Koronie. Dwukrotnie (1460, 1472) był, wraz z innymi, poręczycielem pożyczek zaciąganych przez Kazimierza Jagiellończyka. W r. 1478 pozostawało w jego rękach przez krótki czas star. lubowelskie, na którym jego druga żona, Katarzyna Tarnowska, miała zabezpieczony swój posag (przez pierwszego męża star. spiskiego Przecława z Dmosic). S. zmarł przed 24 II 1497.
S. był dwukrotnie żonaty. Pierwszą jego żoną była Magdalena, córka Mikołaja Serafina, której w r. 1449 zobowiązał się przed sądem grodzkim krakowskim oprawić posag i wiano w wysokości 2 tys. grzywien na całym kluczu gorzyckim. Po śmierci Magdaleny (zm. po 1474) poślubił Katarzynę, córkę woj. krakowskiego Jana Tarnowskiego, wdowę po Przecławie z Dmosic, występującą (wraz z bratem woj. lubelskim Janem Feliksem Tarnowskim) w zapisce z r. 1481 jako żona S-a oraz w dokumencie bez daty rocznej jako wdowa po S-ie. Z pierwszego małżeństwa miał córkę Katarzynę, przed r. 1487 wydaną za mąż za późniejszego woj. krakowskiego Jana Feliksa Tarnowskiego, oraz pięciu synów: Jana, Mikołaja, Stanisława Feliksa, Jakuba (zm. młodo) i Piotra (zob.).
Synowie S-a mimo dobrych koligacji i posiadanego majątku nie zrobili kariery, chociaż ojciec zatroszczył się o ich wykształcenie. W l. 1472–5 Jan i Mikołaj byli studentami Uniw. Krak., a w r. 1483 studiowali Stanisław Feliks i Jakub. Najstarszy Jan (zm. między 1496 a 1498) poślubił przed r. 1491 Annę, córkę woj. lubelskiego Jana Feliksa Tarnowskiego, wdowę po star. piotrkowskim Janie Kurozwęckim; Mikołaj (zm. 1536) poślubił w r. 1485 Zofię, córkę star. spiskiego Przecława z Dmosic; Stanisław Feliks (zm. 1539), burgrabia krakowski, poślubił ok. 1407 Zofię, córkę kaszt. krakowskiego Jana Amora Tarnowskiego. Na początku 1500 Mikołaj, Stanisław Feliks i Piotr podzielili się dobrami po rodzicach (zamek Bobrek, m. Chrzanów i Przecław z przedmieściem, 42 wsie). Mikołaj dał początek starszej linii rodziny (przecławsko-bolesławskiej), zaś Stanisław Feliks – młodszej (gorzycko-chrzanowskiej).
Catalogus diplomatum Bibliothecae Instituti Ossoliniani nec non Bibliothecae Pawlikovianae inde ab anno 1227 usque ad annum 1505, Lw. 1932; Katalog dokumentów Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Oprac. A. Fastnacht, Wr. 1953 cz. 1; – Boniecki, XIV; Dworzaczek; – Słown. Hist.-Geogr. Ziem Pol., V (Barwałd, Bobrek, Chełmek, Chrzanów, Kobylany, Kościelec); Urzędnicy, IV/1; Wilamowski M., Niepublikowane średniowieczne dokumenty polskie z archiwów i bibliotek Ukrainy (mszp.); – Dworzaczek W., Hetman Jan Tarnowski, W. 1985; tenże, Leliwici Tarnowscy, W. 1971; Kiryk F., Miasta powiatu dąbrowskiego w okresie przedrozbiorowym, w: Dąbrowa Tarnowska. Zarys dziejów miasta i powiatu, W.–Kr. 1974; tenże, Miasta regionu mieleckiego do połowy XVII wieku (Mielec, Przecław, Radomyśl Wielki, Rzochów), w: Mielec. Dzieje miasta i regionu, Mielec 1984 I; Kurtyka J., Polscy starostwie na Spiszu w XV i w 1. połowie XVI wieku, Acta Universitatis N. Copernici Nr 240: 1992 Historia z. 26 s. 108–9; tenże, Tęczyńscy. Studium z dziejów polskiej elity możnowładczęj w średniowieczu, Kr. 1997; Lubczyński M., Dzieje rodu Ligęzów do połowy XVII wieku, Kielce 1998 (mszp.); Mateszew S., Osadnictwo i stosunki własnościowe w powiecie dąbrowskim do końca XVIII wieku, w: Dąbrowa Tarnowska. Zarys dziejów miasta i powiatu, W.–Kr. 1974; tenże, Zarys dziejów osadnictwa i stosunków własnościowych w regionie mieleckim do połowy XVII w., w: Mielec. Dzieje miasta i regionu, Mielec 1984 I; Sochacka A., Jan z Czyżowa namiestnik Władysława Warneńczyka, L. 1993 s. 210; Wolski M., Rozpad dóbr dębickich Gryfów, „Teki Krak.” T. 5: 1997 s. 192; – Acta rectoralia, I; Akta grodz. i ziem., VI, XIII; Album stud. Univ. Crac., I; Arch. Sanguszków, II; Długosz, Liber benef., I–II; Kod. m. Kr., II; Lehns-u. Besitzurkunden Schlesien, II; Matricularum summ., I, IV; Starod. Prawa Pol. Pomn., II nr 3630, 3633, 3648, 3739, 3746, 3886, 3887, 3951, 4137, 4186, 4217, 4231b, 4240, 4333, 4367; – AP w Kr., Oddz. na Wawelu: Dok. własne, 2, Castr. Crac., t. 10 s. 944–8, t. 11 s. 249–50, 822–85, Terr. Biec., t. 1 s. 207–8, 244–5, Terr. Crac., t. 13 s. 362, 405, t. 15 s. 70, 131, 229–30, 357–9, t. 16 s. 18, 22, 55, 89, 92, 102, 104, 109, 113, 122, 420, 466, 515, 527, 565, 588, 680, 683, 686, t. 17 s. 15–17, 60, 66–7, 101–2, 106–7, 110, 129, 148, 158, 163, 188–9, 492, 494, 563, 569, 627, 631, 657–8, t. 18 s. 208, 230, 367, 391, t. 20 s. 131,402, t. 146 s. 620, 634, 690, 701, t. 147 s. 296, 307, 313, 338, 342–3, 347, 355, 366, 370, 406–7, t. 152 s. 7, 26–7, 91, 170, 172, 308, 318, 328, 335–6, 344, 354, t. 201 s. 50, 60, 201, 206–8, 305, 367, 402, 430–2, t. 202 s. 101, 176, 440–1, t. 203 s. 95, 125, 182, 205, 276, 470, Terr. Czchov., t. 4 s. 451, 511–12, Terr. Pilsn., t. 3 s. 102, 114–16, t. 22 s. 92, 169, 302, 314, 667–8, t. 18 s. 84, 97, t. 22 s. 92, 169, 302, 314, 667–8, t. 34 s. 585–6, 630, t. 84 s. 235–6, 239; B. Jag.: rkp. 5348 II s. 98, 129, 518.
Mariusz Lubczyński